“JE STAAT STEVIGER IN JE WERK ALS JE GOED KUNT REFLECTEREN MET ELKAAR”

Helma is dol op begeleider Osman, ze wil het liefst alleen door hem begeleid worden. Osman wil bij een andere organisatie gaan werken, maar hij heeft het gevoel dat hij Helma dan in de steek laat. Wat nu? Misschien zeg je wel: Natuurlijk mag Osman ergens anders gaan werken. Maar daarmee is het gevoel van Osman nog niet weg. Hij heeft toch ergens last van. Wat kan Osman helpen?

Dit is zo’n dilemma waar je in je werk met mensen met een verstandelijke beperking tegenaan kunt lopen. Het Waardenkompas helpt om daarover te praten in je team. Wat maakt dat Osman zo’n gevoel heeft? Welke normen uit de beroepscode gelden hier? De beroepscode kan helpen om te onderbouwen waarom Osman voor zichzelf mag kiezen. Dat zijn dingen waar je achter komt met het Waardenkompas.

Bumpy moments

Het idee voor het Waardenkompas ontstond in een onderzoeksgroep van de Hogeschool Arnhem Nijmegen, de HAN. Lector Maaike Hermsen van de HAN vertelt: “In de onderzoeksgroep bespreken we thema’s die professionals belangrijk vinden. Daarom zitten er ook zorgmedewerkers in deze groep en collega’s van de Beroepsvereniging voor Professionals in het Sociaal Werk, de BPSW.”

Diana Rodenburg is programmaleider LVB/ASS bij Siza. Zij zit ook in de onderzoeksgroep. “Het is belangrijk dat begeleiders hun waarden kennen. Elke dag lopen zij tegen grote en kleine dilemma’s aan, die we bumpy moments noemen. Dan is het goed te weten wat je waarden zijn. Waarom maak je een keuze? Is het vanuit een professionele waarde van de beroepscode of een persoonlijke waarde? Wanneer je je waarden beter kunt verwoorden, kun je je keuzes beter verantwoorden.”

Makkelijke gesprekstool

Diana vertelt over een woonlocatie met 24-uursbegeleiding. In het team ontstond discussie over de begeleiding van een bewoner, een vrouw met autisme en LVB. “De vrouw deed wat zij wilde en hield zich niet aan afspraken. De teamleden zeiden: ‘Als team moeten wij ons ook aan afspraken houden. Wanneer deze bewoner dat niet doet, dan is er voor haar op deze locatie geen plek.’ Veel teamleden hadden hierdoor geen contact meer met haar. Eén begeleider hield vol, maar zij had het wel moeilijk en dreigde ziek te worden. De vraag was: mag een team zorg en begeleiding weigeren te geven?”

Dit is een voorbeeld van een dilemma waar een team mee te maken kan krijgen. “Het helpt als je dan weet wat jouw eigen waarden en wat de professionele waarden zijn”, aldus Maaike. “En daarover moet je met elkaar praten. Wanneer er grote vraagstukken zijn in een organisatie, kun je wel een Moreel Beraad organiseren, maar dat kost veel tijd. Het Waardenkompas is een makkelijke reflectietool die je helpt om te werken volgens de beroepscode. In het dagelijkse werk zijn er zo veel momenten die hierom vragen.”

“In het Waardenkompas zijn er drie lagen”, vervolgt Maaike. “De eerste laag gaat over de eigen waarden. De tweede laag gaat over dilemma’s waar je tegenaan kunt lopen en de derde laag gaat over normen vanuit de beroepscode. Op congressen hebben teams met het kompas geoefend. Daarna hebben we de eerste versie aangescherpt. De nieuwe versie is nu helemaal klaar, iedereen kan hem downloaden en uitprinten.”

Beroepscode geeft duidelijkheid

Loes Dijker, teamcoach bij Zozijn, was ook betrokken bij de ontwikkeling van het Waardenkompas. Zij merkte bij een team van ambulant begeleiders hoe goed het kompas werkt. “Bij intervisie vertelde een begeleidster over een jongen met gedragsproblemen. De moeder beperkt met haar zorg de ontwikkeling van de jongen. De begeleidster vroeg zich af of ze daar iets van kon zeggen, of ze dan niet de relatie met de moeder zou beschadigen. We bespraken in de groep welke waarden hier spelen. Dat waren: menselijke waardigheid en betrokkenheid. Toen zei de groep dat de waarde professionele moed ook meespeelt. We zagen iets veranderen bij de begeleider die de casus inbracht. Ze durfde eigenlijk niet tegen de moeder te zeggen dat haar zorg de jongen beperkt.”

Met het Waardenkompas kon de groep heel snel voelen waar de pijn zat. “Dat alleen hielp al. Vervolgens konden we de brug maken naar een norm uit de beroepscode: erken het unieke in de persoon. De groep zei: ‘Als je de moeder vertelt wat je vindt, dan erken je het unieke in haar.’ De snelheid waarmee we de diepte ingingen, was voor iedereen een meerwaarde. En het was mooi dat de beroepscode duidelijkheid gaf.”

Aanleiding om te starten

Loes vindt het Waardenkompas ook heel geschikt voor teams die elkaar zijn kwijt geraakt. “Het kompas helpt je te praten over waarden die je belangrijk vindt in je werk en je leven. Zo kun je elkaar beter keren kennen. Bovendien is het Waardenkompas leuk. Er staan kleine oefeningen in die inspireren en verbinden. Het waardenkompas is een hulpmiddel voor ‘het goede gesprek’. Iedere teamcoach zou het in de tas moeten hebben.”

Diana vindt niet dat je het Waardenkompas nu zomaar in alle teams moet uitrollen. “Het werkt het beste om te starten wanneer een team het ergens niet over eens is. Zo’n situatie kun je gebruiken om te starten met het Waardenkompas.”

Zelf aan de slag

En hoe start je dan met het Waardenkompas? Diana: “Met de instructie die we geschreven hebben kan iedereen zelf met het kompas aan de slag. Maar je kunt ook de training ‘Waardenkompas: beroepscode in de praktijk’ volgen, ontwikkeld door de HAN en BPSW. Het is een uitgebreide tool, het is fijn om een keer alle lagen van het kompas te doorlopen. Daarna kan het team het kompas zelf inzetten hoe en wanneer ze willen.”

“De waan van alledag maakt dat er vaak vooral aandacht is voor praktische zaken en weinig voor morele en ethische vragen”, vult Loes aan. “Het Waardenkompas helpt om deze vragen met elkaar te bespreken. Je staat steviger in je werk als je goed kunt reflecteren met elkaar.”